Ymgyrch y Mis - Deddf Iaith Newydd

Ymgyrch Mis Hydref yw Deddf Iaith Newydd - Statws i'r Gymraeg.

Mae Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn ymgyrchu dros Ddeddf Iaith Newydd i Gymru. Rydym yn galw am ddeddf a fydd yn ateb anghenion y Gymraeg yn yr oes fodern ac yn sicrhau bod gan bawb yr hawl i ddefnyddio'r iaith ym mhob agwedd o fywyd.

Ar hyn o bryd, os ydyn ni eisiau rhywbeth yn Gymraeg - bil ffôn er engrhaifft, neu ffurflen - mae'n rhaid gofyn amdano ac yn aml does dim ar gael! Serch hynny, fe ddylai'r pethau hyn fod ar gael yn ddwyieithog i bawb yng Nghymru. Ni ddylai siaradwyr Cymraeg orfod mynd allan o'i ffordd i ofyn am wasaneth yn eu hiaith eu hunain, neu fodloni ar ddefnyddio'r Saesneg, gan nad oes gwasaneth Cymraeg ar gael. O ganlyniad, mae angen Deddf Iaith Newydd i sicrhau fod pob math o wasanaethau ar gael yn ddwyieithog.

Wrth gwrs, nid dyma unig ymgyrch Cymdeithas yr Iaith - ceir rhai eraill ym maes addysg a thai hefyd - ond does dim amheuaeth fod hon yn ymgyrch bwysig.

Cyfranna nawr trwy ddanfon neges ebost yn galw am Ddeddf Iaith Newydd at Alun Pugh (Gweinidog Diwylliant Llywodraeth y Cynulliad) a Meirion Prys Jones (Prif Weithredwr Bwrdd yr Iaith).

Cefndir
Yn ystod yr 1980au, dechreuodd Cymdeithas yr Iaith ymgyrchu dros Ddeddf Iaith i sicrhau fod pob cyhoeddiad a hysbysiad swyddogol yn dod yn naturiol ddwyieithog heb orfod gofyn. Ar ol ymgyrchu caled, gorfodwyd y Llywodraeth Geidwadol i ymateb. Serch hynny, ei ymateb oedd rhannu pobl Cymru trwy gynnig cyn lleied ag oedd modd. Pasiwyd Deddf Iaith wan!

Nid yw Deddf Iaith 1993 yn:

• rhoi statws swyddogol i'r Gymraeg
• sicrhau gwasaneth Cymraeg gan y sector breifat
• sicrhau lle i'r Gymraeg yn y chwyldro technolegol

Am hynny mae Cymdeithas yr Iaith yn galw am Ddeddf Iaith Newydd!

Nôl ym 1993 roedd Rhodri Morgan yn cefnogi dadl Cymdeithas yr Iaith - gwrthododd gefnogi Deddf Iaith 1993. Dyma oedd ei eiriau bryd hynny:

"The Government calls this a Welsh Language Bill, but it would be better described as a Welsh Language Quango Bill. What one could call a Quango for the lingo ...... We shall be abstaining tonight because we hope to have the opportunity before long to do the job properly. That will be done when we revisit the question of a Welsh language messure when we are in Government."

Erbyn hyn, ac yntau yn Brif Weinidog Cymru, mae Rhodri Morgan wedi newid ei feddwl!

Beth gelli di wneud?
Danfon neges ebost yn galw am Ddeddf Iaith Newydd at Alun Pugh (Gweinidog Diwylliant Llywodraeth y Cynulliad) a Meirion Prys Jones (Prif Weithredwr Bwrdd yr Iaith).
Ysgrifennu at gwmni neu sefydliad preifat sydd yn methu darparu gwasanaeth Cymraeg ar hyn o bryd.
Postio eich sylwadau ar wefan y Gymdeithas ynglŷn â'r ymgyrch Deddf Iaith Newydd yn gyffredinol, i gynnig helpu gyda'r Ymgyrch Deddf Iaith Newydd, neu os oes gyda chi enghreifftiau o anghyfiawnderau.
Ymuno a'r Ymgyrch Deddf Iaith Newydd - Gwybodaeth isod

Ymuna yn yr Ymgyrch
Bydd y Gymdeithas yn parhau i ymgyrchu dros Ddeddf Iaith Newydd a thros hawliau cyfartal i'r Gymraeg. Er mwyn cyfrannu at yr ymgyrch, darganfod beth yw'r camau nesaf, neu ymaelodi â'r grŵp Deddf Iaith cysyllta â Rhys Llwyd (Cadeirydd Grwp Ymgyrch Deddf Iaith Newydd).

HTV - dyfodol hunaniaeth Gymreig?

Mae son fod Ofcom yn cynnig heddiw y gall ITV dynnu allan o ddarlledu rhanbarthol.

Mae hyn yn ddifrifol, ac yn dangos nid yn unig dirmyg ond difaterwch y gyfundrefn Brydeinig tuag at hunaniaeth Cymru.

Mae HTV - neu ITV 1 Wales - yn cyflani gorchwyl holl bwysig trwy gyfleu cenedl y Cymru i Gymry di-Gymraeg. Mewn byd gyfalafol a marchnad gystadleuol bydd hunaniaeth Gymreig yn cael ei golli os na fydd rheidrwydd ar ITV i ddarlledu rhaglenni Cymreig. Gyda poblogaeth mor fach, bydd y diwydiant cystadleuol yma yn rhoi cyfiawnhad i ITV beidio a darlledu rhaglenni Cymreig am nad oedd digon o farchnad yno iddyn nhw. Bydd pobl Cymru felly yn gweld hunaniaeth Saesnig yn cael ei gyflwyno iddyn hw fel eu hunaniaeth eu hunen - ymestyniad os licwch chi ar brotest diweddar Cymuned yn erbyn Somerfield a Carlsberg gyda Carlsberg yn anog pobl i cefnogi 'your country', Lloegr.

Wrth feddwl mai'r cyfryngau sy'n llunio y rhan fwyaf o addysg pobl (nid addysg ffurfiol) erbyn hyn, mae'n rhyfeddol fod Cymru wedi gwneud cystal. Ond, petawn i'n bod yn sinigaidd, mae hon yn dechneg wych i sicrhau teyrngarwch y Cymry i Loegr a Phrydeindod.

Mae S4C yn ei chael hi'n ddigon anodd fel ag y mae gyda y datblygiadau diweddar newydd yn y dechnoleg ddigidol. Gyda gymaint o gystadleuaeth - cannoedd o sianeli - mae disgwyl i S4C gyfwlyno yr holl arllwy yma mewn dwy sianel. Mater arall yw a ydyn nhw'n gwneud hynny o safon - byddwn i'n ddadlau nad oes disgwyl wrth eu bod yn gorfdo rhannu eu adnoddau ar draws ystod mor eang. Ond gyda gwaredu HTV, a fwy fwy o bwysau ar BBC i ddilyn yr un llwybyr bydd S4C yn gynyddol ddatblygu yn unig sianel a darpariaeth Gymreig. Yn unol a hyn bydd honno trwy gyfrwng y Gymraeg fydd yn creu argraff fwy fyth o 'geto' a diffyg perthnasedd y Gymraeg i bobl ddi-Gymraeg. Bydd naill ai galw wedyn ar i S4C ddarparu rhaglenni Saesneg i ddiwallu anghenion y Cymry di-Gymraeg, fel unig sianel Cymru, neu bydd hi'n cael eu lluncu lan gyda'r holl gystadleuath. Pa bynnag ffordd dyw hi ddim yn edrych yn sefyllfa iach iawn ar ddarlledu yng Nghymru na chwaith darlledu Cymraeg.

Mae'n fater difrifol y mae'n rhaid mynd i'r afael a hi ar fyrder.

Dyw hon ddim yn bwnc arbennig o ddeniadol a secsi i drafod yn ystod cyfnod etholaidau - mae'n anodd cyflyrru pobl gyda pwnc o'r fath, felly galla i ddeall os nad yw'n cael ei drafod yn agored yn ystod yr ymgyrchu, ond mae'n bwnc y bydd yn rhaid i wleidyddion fynd i'r afael a hi pan yn San Steffan.

Mae'n rhaid datganoli darlledu yn llwyr i Gymru, achos dim ond llywodraeth a etholwyd gan bobl Cymru all eld pwysgrwydd darlledu Cymreig.

Does dim disgwyl i lywodraeth Saesnig Lloegr weld yr angen na'r pwysigrwydd - mater i bobl Cymru yw hwn (fel pob mater arall sydd yn ymwneud ag arian Cymru a phobl Cymru a Chymru - ond mater arall eto yw hynny).

Mae yna ddadl gyda'r son fod cytadleuaeth newydd yn bodoli mewn darlledu gyda pobl yn dewis 'niche digital channels'. Mae yna niche amlwg yn bodoli i S4C wedyn, a gallai'r Sianel Gymraeg lenwi'r niche hynny a chael 'subscriptions' ar gyfer ail sianel, tra'n cael ei ran ariannu gan y BBC ar gyfer y brif sianel.

Serch hynny, mae hyn yn broblematig.

Mae'n golygu fod pobl yn gorfod optio i fewn i genedligrwydd i bob pwrpas. Mae rhywun yn dewis bod yn Gymro/aes pan yn 'subscribo' i S4C. Y rheswm rwy'n dweud hyn yw am mai'r cyfryngau yw prif fforwm addysgu cymdeithas yn yr G21ain (nid addysg ffurfiol). Byddai rhywun sydd ddim yn optio i fewn i Gymreictod trwy'r S4C newydd yma yn cael eu trwytho fel Prydeiniwr/Americanwr a hynny trwy iaith a grym y farchnad ag arian, oherywydd galla S4C na chenedl o faint Cymru ddim cystadlu gyda grym anferthol arian y byd Eingl Americanaidd.

Mae'r un yn wir am y we. Tra fo bodolaeth gwefannau fel y Blog yma, Maes-E, Unarddeg, DimCwsg yn wych, eto i gyd, Saesneg yw iaith y we, ac mae'n rhaid i rywun optio i fewn i fyd Cymraeg a Chymreig. I rywun nad sydd yn gwneud hynny yn fwriadol fel pwynt egwyddorol, yna i bob pwrpas, mae'n nhw'n drllen am y byd Eingl-Americanaidd ac yn cael eu trwytho a'u cyflyru i feddwl fel Eingl Americanwr.

Llwyddiant mawr Maes-E wrth gwrs yw normaleiddio y we Gymraeg - mae'n 'accessible' i bawb o ba bynnag allu. Dyna'r sialens sydd yn wynebu darlledu Cymreig yn y ganrif newydd.

Mae'r byd digidol yma. Mae'n rhaid i ni felly normaleiddio cyfryngau Cymreig a Chmraeg, fel ei fod yn cyrraedd pwynt o nad oes yn rhaid i rywun wneud cam nac ymdrech 'ymwybodol' i optio i fewn i Gymreictod na Chymraeg. Dylai'r ddarpariaeth fod yno yn rhan o'u bud naturiol.

Mae'n rhaid felly sicrhau dyfodol yr ychydig gyrff Cymreig sydd gyda ni sydd yn cyflawnni y ddyletswydd hynny eisioes - HTV yw un o;r pwysica.

Hir oes i HTV.